#4 Horizon. Proces en interpretatie
I put my heart and my soul into my work, and have lost my mind in the process.
Op mijn vorige nieuwsbrief over de mogelijkheden van AI-tekstgenerator ChatGPT kreeg ik diverse reacties, leuk! Zo vroeg Paul zich af, die de afgelopen weken al honderden AI-schilderijen maakte met de dienst Stable Diffusion: “Wat als de schone kunsten worden verdrongen door AI?” Jan wees me op het risico van eenheidsworst: “Je zou er, nadien, nog wel heel veel van jezelf nog in moeten stoppen. Maar dan nog: de eenheidsworst gaat doorsijpelen.” Henriet is benieuwd hoe deze ontwikkelingen in het bedrijfsleven gebruikt gaan worden: “Binnen het bedrijf waar ik werk heeft men besloten om ChatGTP gelijk dicht te zetten voor medewerkers. Bijzonder jammer, want in mijn team zijn medewerkers bezig met het schrijven van teksten. Als argumentatie wordt dan 'veiligheid' en 'beheersbaarheid' gebruikt.”
Ik moest bij deze reacties meteen aan twee punten denken. Allereerst zal ik ingaan op de waarde van het maakproces en vervolgens op veelvoorkomende reacties of interpretaties bij de introductie van nieuwe media.
Maakproces
Mijn tekenleraar Altena op de middelbare school in Aalten zei altijd: "Het proces is eigenlijk belangrijker dan het uiteindelijke werk. Ik wil zien hoe je tot het eindresultaat bent gekomen." Voor mijn uiteindelijke Pollockpoging van een drippinggitaar, kan ik me nog tientallen schetsen en varianten herinneren met allemaal verschillende composities en kleuren. Of hij of anderen er uiteindelijk een gitaar inzagen maakte hem minder uit, het ging om mijn ontwikkeling naar het uiteindelijke werk.
Bij Paul’s AI-kunstwerken is dit maakproces onzichtbaar. Zijn ‘prompts’, de vragen die hij aan de machine stelt om het kunstwerk te generen, kunnen we wel lezen bij sommige Facebookberichten van hem, maar we weten niet hoe uiteindelijk de compositie, de kleuren, de verhoudingen etc. tot stand zijn gekomen door de AI. Zou dit gebrek aan transparantie bij het maakproces van een AI altijd blijven? Of wordt op een gegeven moment de broncode of bronvermelding telkens vermeld? Door nu het maakproces inzichtelijk te maken, kun je je nu wel onderscheiden van de machine en een meerwaarde creëren. ‘Maar bij zo veel kunst consumeren we alleen het eindproduct en zien we het proces niet’, hoor ik je denken en dat is voor veel mensen ook prima. Die willen gewoon een mooi schilderij of foto zien, of een liedje of gedicht horen, maar andere mensen vinden het ook leuk om zich te verdiepen in het maakproces. Van de schetsen van Mondriaan in Winterswijk of oude demo’s van Bowies Heroes, tot de eerste manuscripten van Mulisch Ontdekking van de Hemel of verschillende mixen van Rick Rubins opnamen. De keuzes, de fouten, de lessen.
Naast het proces, is de rol, de wens, de interpretatie van het publiek of de consument dus ook van belang.
Interpretatie
Ik kan me ook nog heel goed een filmcollege herinneren tijdens mijn studie Media en Cultuur aan de UvA over de introductie van film. Mensen die voor het eerst in de bioscoop een trein op zich af zagen komen, doken geschrokken weg omdat het leek alsof de trein door het doek zou rijden. Vergelijkbare reacties zie je tegenwoordig bij mensen die voor het eerst een VR bril opzetten. Nieuwe media zijn niet enkel technologieën, maar creëren ook nieuwe belevingen, nieuwe waarschuwingen, nieuwe gewoontes, nieuwe regels.
Een ander voorbeeld waar ik aan moest denken is de inmiddels hilarische respons op mobiel bellen in 1998. Veel mensen zagen er het nut (nog) niet van in. Of neem Twitter, waar hastags door gebruikers zijn ontstaan en vervolgens heeft het bedrijf ze pas geïncorporeerd.
De manier waarop mensen nieuwe technologie gaan gebruiken of wat ze er van vinden, is altijd in ontwikkeling. Met Henriets voorbeeld om ChatGPT op het werk te verbieden, is een duidelijke parallel met bijvoorbeeld mobieltjes verbieden in de klas, maar ook daar zijn weer voorstanders die wijzen op de voordelen van mobieltjes in de klas zoals bijvoorbeeld motiverende apps als Kahoot. Er zijn altijd voor en tegenstanders bij de introductie van nieuwe media.
Moraal?
Mediatheoreticus Marshall McLuhan beschreef in 1964 (!) in zijn boek Understanding Media technologie als een verlengstuk van de mens: “all technologies are extensions of our physical and nervous systems to increase power and speed”
Het wiel is een verlengstuk van onze voeten, de telefoon verlengt onze stem, televisie verlengt onze ogen en oren, de computer verlengt ons brein en digitale media verlengen onze centrale zenuwstelsel.
Rapidly, we approach the final phase of the extension of man—the technological simulation of consciousness, when the creative process of knowing will be collectively and corporately extended to the whole of human society, much as we have already extended our senses and nerves by the various media. Whether the extension of consciousness, so long sought by advertisers for specific products, will be 'a good thing' is a question that admits of a wide solution.
Alle nieuwe technologieën creëerden dood en brood. De uitvinding van het wiel zal een flinke domper zijn geweest voor paardenhouders, maar goeie business voor timmermannen die wielen konden maken. De telefoon bracht serieuze schade toe aan posterijen vanwege een daling van briefpost, maar creëerde legio nieuwe banen. AI zal, zoals ik vorige week in mijn nieuwsbrief beschreef, ook van grote invloed zijn op diverse sectoren.
Het is goed om niet blind te zijn voor negatieve implicaties bij nieuwe media, maar laten we ook de positieve kanten (die we nu misschien net als de mobiele telefoon nog niet helemaal kunnen inschatten) blijven verkennen. Door aandacht te geven aan het maakproces, bij kunst of andere creatieve uitingen, voorkom je denk ik eenheidsworst doordat iedere maker uniek is met zijn of haar achtergrond, kennis, ervaringen, uitgangspunten en veronderstellingen. Datzelfde geldt voor de unieke eigenschappen van een kijker, luisteraar of consument, waardoor de manier waarop een kunstwerk of creatieve uiting wordt geïnterpreteerd altijd zal verschillen. Of zoals Gadamer zou zeggen, iedereen heeft een eigen horizon. De vraag is hoe deze horizonnen telkens zullen versmelten. Alexander filosofeert al over Disney+ “waar je zelf de hoofdrol kunt spelen in een van haar films, door het gezicht van de hoofdpersoon in realtime te animeren naar jouw gelijkenis (of die van je kind)”.
“I put my heart and my soul into my work, and have lost my mind in the process" Vincent Van Gogh
Lees-, luister- en kijktips:
📖 Google is freaking out about ChatGPT Google heeft plannen om dit jaar maar liefst 20 AI producten te lanceren. Via Niels
🎵Nieuwe Achterhoekse oorsnoepjes van Iron Jinn 💥
🎥 Wanneer een heel fijn liedje nog fijner wordt. Sterk staaltje snarenambacht!
Plakboek ∞ “We are not makers of history. We are made by history”. - Martin Luther King Jr.
Thanks again voor het lezen en tot de volgende?
M.